Yeniden İşlevlendirme ve Carlo Scarpa

Yeniden işlevlendirme, mevcut yapıların yeniden kullanımı ve dönüşümünü kapsayan, günümüzde mimarlıkta en çok kullanılan ve tartışılan mimarlık pratiklerinden biridir. Yapının korunmasına katkıda bulunarak günün koşullarına uygun biçimde kullanımına olanak sağlayan yeniden işlevlendirme uygulamalarında farklı yaklaşımlar görülmektedir.

Tarihi, ekonomik ve kültürel değeri olan yapıların korunması restorasyon, renovasyon, yeniden işlevlendirme vb. gibi farklı müdahale biçimleriyle yapıların yenilenmesini ve kullanıma uygun hale getirilmesini sağlamaktadır. Bu müdahale biçimleri bazen tek başına bazen bir arada kullanılmakta ve farklı nitelikte uygulamalar yapının değerine, fonksiyonuna, strüktürel özelliklerine ve kaçınılmaz olarak tasarımı yapan mimarın yaklaşımına göre değişiklik göstermektedir.

Elbphilharmonie Hamburg - Herzog & de Meuron

2. Dünya Savaşı sonrası geleneksel ve tarihi yapılardan kopan, yeni ve modern olanı üretmeyi hedefleyen bir mimarlık anlayışı görülmektedir. Ancak ilerleyen dönemlerde mimarideki modernist yaklaşımlar ve yapılaşma, kentlerin ve insanların sorunlarına tam olarak çözüm olamadığı yönünde eleştirilmiştir. Bu anlayışa karşıt olarak geleneksel ve yerel olanın korunması fikrine ilgi artmaya başlamıştır. 20. Yüzyılın ikinci yarısında Rafael Moneo, Jacques Herzog, Pierre de Meuron gibi önemli mimarların tarihi binalarla çalışmaya başladığı görülmektedir. Bulunduğu dönemin mimarlık anlayışından farklı bir yönde ilerleyen Carlo Scarpa ise yeniden işlevlendirme anlamında müdahale özellikleri açısından mimarlık tarihi açısından önemli mimari yapıları tasarlamış ve yeniden işlevlendirme yaklaşımlarının geliştirilmesine katkıda bulunmuştur.

Carlo Scarpa

Venedik kültürünü, tarihini, malzemelerini ve peyzajını tasarımlarına yansıtan İtalyan mimar Carlo Scarpa (2 Haziran 1906 – 28 Kasım 1978), Venedik’te Royal Academy of Fine Art okulunda eğitimini tamamlamıştır. Daha sonra kariyeri içerisinde mimarlık üzerine dersler vermiş, başka bir dönemde ise Venini Glasswork’te sanat yönetmenliği yapmıştır. Venedik’te geçen yaşamı mimarisine su ögelerini fazlaca katmasıyla yansırken, sanat yönetmenliği yapması ise biçim ve malzemeye bir zanaat gibi yaklaşması olarak gözlemlenmektedir. 1956’da Ulusal Olivetti Mimari Ödülü’nü ve 1962’de Verona Castelvecchio Müzesi projesiyle IN-ARCH Ulusal Mimarlık Ödülü’nü kazanmıştır. 1972’de Venedik Üniversitesi Mimarlık Enstitüsü yöneticisi olarak görev almıştır.

Scarpa’nın mimarlığı eski ve yeniyi alışılmışın dışında bir araya getirmeyi başarmıştır. Klasik koruma ve restorasyon görüşünün aksine yapıya yeni ve modern olan tasarımlarla müdahale etmiştir. Yeni ve modern olanla birlikte eskinin dokusunu bozup, tarihi yapının değerini düşüren birçok müdahale biçiminin aksine yapıların değerini koruyarak yeniden kullanılmasını sağlamıştır. Mevcut yapıdan, ölçek, ışık, form ve hareket gibi ipuçlarını alarak yeni yapının şekillendirilmesinde kullanmıştır. Arkeolojik olan ile yeni arasında analiz yaparak mimari üretimini ortaya koymuştur. Yeni ve eski yapıyı malzeme, form vs. özelliklerle birbirinden ayırt eden müdahaleler uygulamıştır. Scarpa’nın en önemli yapılarından Castelvecchio Müzesi başta olmak üzere pek çok mimari tasarımında bu özellikler görülmektedir.

Castelvecchio Müzesi Dış Görünüm / © archiobjects.org

Verona’da bulunan Castelvecchio Müzesi, Ortaçağ döneminde kale olarak, Napolyon’un Verona’yı işgal ettiği dönemde ise askeri kışla olarak kullanılmıştır. 1924-1926 yılları arasında restorasyonu tamamlanarak müzeye dönüştürülen bu ortaçağ yapısı Antonio Evena ve mimar Ferdinando Forlati tarafından erken dönem sarayları tarzında dekore edilir. 1956’da ise müzenin yeniden restorasyonuna ve koleksiyonun genişletilmesine karar verilir. Müze müdürü Licisco Magagnato ile iş birliği içerisinde çalışan Scarpa’nın birçok analizini yapının özgün durumundan aldığı görülmektedir.

Castelvecchio Müzesi İç Mekan Görünüm / © archiobjects.org

Carlo Scarpa yapının tarihiyle yakın ilişki içerisinde olan bir tasarım ortaya koymuştur. Scarpa, müze binasındaki yapısal değişiklikleri ve değişim süreçlerini yapının kendisini de bir sergileme ürünü olarak sunarak ortaya çıkarmıştır. Yapının tanık olduğu üç tarihi dönemi, farklı katmanlar ve izleri takip edecek şekilde kullanıcıya göstermiş kendi modernist yorumuyla da tarihi yapının kullanım değerini yükselten yeni bir katman yaratmıştır. Yapı üzerindeki yeni eklentiler ne kadar mesafe olarak mevcut yapıya yakın konumlanmış yeni ile eski arasındaki temas yüzeyinin en aza indirilmesi amaçlanmıştır. Scarpa, eskinin temsili olan doğal taş ve sıva gibi malzemelerle birlikte bugünün temsiliyetini oluşturan müdahalelerde beton, çelik, cam gibi malzemeleri kullanmıştır.

Castelvecchio Müzesi İç Mekân Detay Görünümü / © archiobjects.org

Yapıda bulunan ek öğeler ziyaretçilerin sergilenen eserleri izlerken mekânın içerisinde ve dışarısında devamlı hareketini sağlarken farklı aydınlık ve kot seviyesinde alanlara fark etmeden yönelmesini sağlamaktadır. Bu hareket ziyaretçinin sergilenen nesnelerle birlikte kale yapısını da algılamasını sağlamakta ve yapıyı kullanıcı için bütünüyle bir deneyim alanına dönüştürmektedir.

Canova Galerisi Özgün Yapı / © www.archiweb.cz

Scarpa’nın yeni ve eskinin temsiliyetini bir arada kullandığı bir başka projesi ise Canova Galerisi’ne yapılan ek yapıdır. 1955 yılında heykeltıraş Antonio Canova’nın eserlerinin bulunduğu galerinin büyütülmesine karar verilmiştir. 1831-1836 yıllarında inşa edilen yapıya Scarpa tarafından tasarlanan modern ek orijinal yapı boyunca dar bi araziye yerleştirilmiştir. Geniş formda ve klasik üslupta olan orijinal yapının anıtsallığına zıt bir karakterde olan üçgen planlı modern ek mevcut galerinin konum olarak hemen yanında süzülür bir görünümde inşa edilmiştir.

Mevcut yapıya görsel ve fiziksel olarak hareket kazandıran modern ek, yapının sirkülasyonuna yeni bir algı katmakta ve ölçek, aydınlık-gölge vb. unsurlarla ziyaretçilerin hareketini düzenlemektedir. Bu yeni hareket düzeni içerisinde klasik ve modernin dengeli ifadeleri görünür biçimde ortaya çıkmıştır. Scarpa’nın bu tasarımında nesneler, mekânları ve malzemeyi özenli kullanımıyla oluşturduğu güçlü ve denge mimarisi görülmektedir.

Canova Galerisi Ek Yapı- İç Mekan Görünüm / © www.archiweb.cz

Her yönüyle döneminden farklı yaklaşımlara sahip Scarpa mimarinin analiz aşamasından, malzeme, form, üslup vb. her türlü kararında ilham alınabilecek yaratıcı ve özgün bir mimari ortaya koymuştur. Scarpa’nın ortaya koyduğu yenilikçi yaklaşıma sahip yapıların bugün mevcut yapıların yeniden işlevlendirmesindeki en önemli uygulamalar olduğu söylenilebilmektedir. Klasik restorasyon ve korumacı yaklaşımların aksine uygulama ile yeni bir yaklaşım gösteren Scarpa’nın mimarisi günümüzde teorik tartışmalar için de kaynak olmaktadır.

Kaynaklar:

1. Brooker, G. ve Stone, S. (2012) İç Mimarlıkta Biçim + Yapı, İstanbul, Literatür Yayınları.
2. Coates, M., Brooker, G. ve Stone, S. (2011) Görsel İç Mimarlık Sözlüğü, İstanbul, Literatür Yayıncılık.
3. Boyut Çağdaş Mimarlar Dizisi, Carlo Scarpa, (2001), İstanbul, Boyut Yayın Grubu.
4. ‘’Carlo Scarpa’’ , http://architectuul.com/architect/carlo-scarpa (Erişim Tarihi: Haziran, 2019)