© Siméon Duchoud

İnsanların ihtiyaçları odağında, en kolay ulaşılabilen malzemeyi kullanarak iklime en iyi şekilde cevap veren bir yapı tasarlamak amacıyla yola çıkan Francis Kéré, Gando İlkokulu tasarımını geleneksel Afrika yapısı olmayan ve batılılaşmamış modern bir bina olarak tanımlıyor. Öncü bir mimari tarz ortaya koyan ilk projesiyle mimar, geleneksel yapım teknikleriyle çağdaş mühendislik metotlarını bir araya getiriyor.

© Erik-Jan Ouwerkerk

Francis Kéré Burkina Faso’nun Gando adlı bir köyünde doğdu. Çokça zorluk ve az kaynakla büyüyen Kéré köyün liderinin en büyük oğluydu ve bu sayede, çocukların okula gitmeleri nadir bir olay olsa da okula başladı. Kendi köyünde okul olmadığından, aydınlatması ve havalandırması yetersiz bir okula gitmek uğruna 40 kilometre uzaklıktaki diğer bir köye gitmek zorunda kaldı. Bu sınırlı ortamda öğrenmeye çalışma deneyiminden çok etkilenen Kéré, Avrupa’da mimarlık okumaya başladığında kendi köyünde bir proje yapmaya karar verdi. “Benim kültürümde herkes yolunu toplumu ileriye götürebilmek üzere çizer, ben de bir okul inşa etmeye başladım.” diyen mimar, bütün çocukların eğitime ulaşabilmesi için böyle bir yol belirlemiş.

© Erik-Jan Ouwerkerk

Okulun tasarımında belirleyici etkenler maliyet, iklim, kaynak erişilebilirliği ve inşaat fizibilitesi olmuş. Projenin başarısı mimara göre bu kısıtlamaların hem benimsenip hem de yadsınmasına dayanıyor. Gando İlkokulu’nun hakim malzemesi Burkina Faso’da kolay bulunan ve ucuz bir malzeme olan kil. Kéré, elde bulunan az kaynakla sonuçları en üst düzeye çıkarmak için yüksek sıcaklık ve yarı kurak iklim koşullarına dayanıklı bir kil / çamur hibrit yapı denemesi yapmış. Geleneksel kille inşa teknikleri, yapısal olarak daha sağlam bir yapı oluşturmak için değiştirilmiş ve çağdaşlaştırılmış.

Burkina Faso’nun yoğun yağışlı iklimine karşı, yerel ev tipolojisinde, oluklu metal çatılar kullanılıyor. Ancak kuru mevsimlerde çatılar iç mekanın dayanılmaz bir sıcaklığa ulaşmasına sebep oluyor. Kil tuğlaları sayesinde ısı birikimi sorunu çözülmüş ve okulun için serin tutulabilmiş ancak termal yalıtım, ucuzluk ve kolay üretim avantajlarına sahip olsa da kil tuğlaları yağmura karşı çok dayanıklı olmadığından duvarları yağmurdan korumak için geniş saçaklı bir çatı gerekli olmuş. İlkokulun çatısı içerideki öğrenme alanından uzaklaştırılmış ve geniş havalandırma delikli bir kil tavan yaratılmış. Kil tavan yapay veya mekanik iklimlendirme sistemleri kullanılmadan maksimum düzeyde havalandırma sağlamış. Soğuk havanın pencerelerden girdiği, sıcak havanın delikli tavandan çıktığı pasif iklimlendirme sistemi sayesinde okulun ekolojik ayak izi büyük ölçüde azalmış.

© Erik-Jan Ouwerkerk

Projenin planlarını Francis Kéré çizmiş olsa da projenin başarısı yerel halkın sürece yoğun katılımına bağlanabilir. Burkina Faso kırsalında bütün köy evleri inşa etmek ve onarmak için geleneksel olarak birlikte çalışıyor. Bu kültüre paralel olarak da Gando köyü sakinlerinin sürece katılması için düşük teknolojili sürdürülebilir teknikler geliştirilmiş. Bu minvalde, çalışanlar için inşaat ve bakım işlerini basitleştirirken en kaliteli bina çözümünü üretmek için modern mühendislik yöntemleri ile birlikte geleneksel bina teknikleri kullanılmış.  İnşa sırasında çocuklar okul binası için taş toplamış, kadınlar tuğla üretimi için su getirmişler.

© Erik-Jan Ouwerkerk

Okul 2004’te Ağa Han Mimarlık Ödülü’ne layık görüldü. Daha da önemlisi kolektif kültür için bir dönüm noktası oluşturdu ve köyde sürdürülebilir kalkınmayı destekleyen yeni projelere öncü oldu.