©Architectural Digest

Ateliers Jean Nouvel’in uzun süredir beklenen tasarımı Katar Ulusal Müzesi (National Musaum of Qatar – NMoQ) dün halka açıldı. ‘Jean nouvel’in yeni mimari şaheseri’ olarak değerlendirilen, ziyaretçilerine özgün bir deneyim yaşatmayı hedefleyen ve içerisinde müzikten şiir, arkeolojik obje, sanat eseri ve sanat filmlerine birçok materyeli barındıran müze, milyonlarca yıl önce Katar Yarımadası’nın oluşumundan Katar milletinin şimdiki zamanına kadar gelişimini anlatıyor. 10 yıldan fazla bir süredir yapımı süren 40 bin metrekarelik müzede; kalıcı-geçici sergi alanları, oditoryum (220 kişilik), bir forum, iki kafe, restoran, müze dükkanı, araştırma merkezi, koruma laboratuvarları, toplama depoları, ofisler ve halka açık park bulunuyor.

©Iwan Baan

“…Doha’nın 1950-1960’lı yıllara ait fotoğraflarına bakıp bugünle karşılaştırınca, dünyanın bu kısmının ne kadar fazla değiştiğini anlamak mümkün. Burası küçük bir köyden bir başkent haline gelmiş. Öyleyse bu ülkenin değişen kimliğine tanıklık etme, onu tanımlama ve hakkında konuşma arzusundan daha doğal ne olabilir? Ve bu tanımlama sürecine, ülkenin fiziksel, beşeri ve ekonomik coğrafyasını, tarihi ile birlikte ilişkilendirecek olan bir Katar Ulusal Müzesi’e somut bir ifade vermekten daha mantıklı ne olabilir? Bu rolü yerine getirmek için sembolik olarak bir yer belirlendi: Doha’daki Al Thani ailesinin beşiği; Bu yirminci yüzyıl macerasının başladığı mütevazı, asil ve sade bir saray…” Jean Nouvel.

©Iwan Baan

Bu heykelimsi fütüristik müzeyi tasarlarken Jean Nouvel, çöl gülü olarak bilinen doğal bir oluşumdan etkilenmiş. Bu çiçek benzeri forma bürünen oluşum, bu körfez bölgesinde doğal olarak ufalanan toprakta minerallerin sığ bir tuz havzası yüzeyinde bir dizi yassı plaka halinde kristalleşmesiyle meydana gelir. Nouvel’in tabiatın kendi başına inşa ettiği ilk mimari şekil olarak değerlendirdiği oluşum, çöl gülü, müzenin kompleks strüktürüne formunu veriyor. Katar Ulusal Müzesi, farklı çaplara ve kıvrımlara sahip disklerin kesiştirilmesiyle oluşturulmuş. Bu disklerin bazıları dikey ve taşıyıcıya destek sağlıyor; bazıları ise yatay ve kendisi gibi diğer disklerin üzerine yatırılarak destekleniyor. Tüm bu disk kompoziyonu, Jean Nouvel’in bahsettiği tarihi sarayı çevreleyecek şekilde alana yerleştirilmiş.

©Iwan Baan

Müzeyi oluşturan 11 galeri, merkezi bir avlu etrafında düzenlenmiş. Bu avlu, dışarıda düzenlenen etkinlikler için bir toplanma mekanı olanı düşünülmüş. Dışarıdan müzenin kum rengi kaplaması, çöl atmosferiyle uyumlu olması için kullanılmış. Yapının rengi aynı zamanda çöl gülü oluşumundan esinlenen müzeye topraktan büyüyormuş havası katıyor. Yapının içerisinde, birbirine kenetlenen disklerle oluşturulan strüktür, düzensiz hacimler tanımlıyor. Bu parçalanmış hacimler, sürükleyici bir küme oluşturur. Disklerin konsol kısımları da tüm müzenin içine yapının kendisiyle bir gölge elemanı oluşturuyor. Bu gölge alanlar yapının dışında da dolaşıma uygun gölgelikler yaratıyor.

©Iwan Baan

“…Başlangıçta programatik çalışmayla birleştirilen mimari çalışma, bu projenin temel paradoksunu aydınlattı: akıllarda kalıcı olamayan, sürekli değişen bir tarih için neyin saklı olduğunu göstermek, bir görüntü oluşturmak, geçici olanı kalıcı kılmak, zihinsel bir iz bırakmak. Katar Ulusal Müzesi, bu tarihinin ne kadar yoğun olduğunu gösteriyor…Tarihi bulgulara bir ev olmanın yanı sıra bu müze, normalde çölde geçen aylardan sonra oluşabilecek bir farkındalığı tetikleyecektir…Müzedeki her şey ziyaretçinin körfezi ve çölü hissedebilmesi için çabalıyor. Müzenin mimarisi ve strüktürü, çöl gülünün bıçak benzeri yapraklarını yaratarak çölün betonlaşma ve kristalleşme gizemlerini simgeliyor…

©Iwan Baan

…Göçebe insanlar başkentini kuruyor ve en çağdaş inşaat araçlarıyla (çelik, cam ve fiber beton) inşa edilen bu sembolik anıt aracılığıyla onun hakkında konuşmaya başlıyor. Ziyaretçilerin hareketlerini müze tipolojisine dahil ederek sinema aracılığıyla geçmişle iletişim kurar: müze, günümüzde kervansarayı canlandırır. Oradan çöl için ayrılırsınız ve oradan hazineleri getirerek geri dönersiniz: müze böylece sonsuza dek hafızanızda kazınmış kalan görüntüler yaratır.” Jean Nouvel.

©Iwan Baan

Jean Nouvel’in devasa müzesi, Şeyh Abdullah Bin Jassim Al Thani’nin tarihi sarayını çevreliyor. Modern Katar’ın kurucusunun torunu olan şeyhin evi, Katar için önemli bir miras teşkil ediyor. Bu nedenle Katar Ulusal Müzesi, bu tarihi alana saygılı ve onu yüceltecek bir tutumla tasarlanmaya çalışılmış. Köşk, avluyla birlikte müzenin başlangıç ve merkez noktası. Ateliers Jean Nouvel’in tasarım sürecinin en önemli girdilerinden biri bu kültürel mirası, yapının bir parçası haline getirebilmek. Tarihi köşk şimdi sergi mekanlarının bir parçası ve dıştaki merkezi avluyla, müzenin ayrılmaz bir parçası haline geliyor. Böylelikle müze avlu etrafında dönen 11 sergi mekanından oluşuyor.

©arquitecturaviva.com

Binanın planı, ziyaretçileri birbirine geçen geometrik düzlemler arasındaki düzensiz boşlukları işgal eden bir dizi galeri boyunca yönlendiren eliptik bir kurgu yaratıyor. Bu düzensiz boşluklar, disklerin kesişim noktalarında ortaya çıkıyor. Çıkıntılı diskler arasındaki boşluklar, avluya, müze bahçelerine ve yakındaki Doha Körfezi’ne bakan manzaralar sunan çerçevesiz cam açıklıklara sahip. Nouvel, radikal formun son yıllarda hızlı bir gelişime sahip Katar’ın ilerici kültürel bakış açısını ve teknolojik yeteneklerini ifade etmek istediğini belirtmiş. 

Çöl Gülü

“Bir çöl gülünü tasarımın temel noktası olarak hayal etmek, ileri derecede düşünce isteyen bir süreçti -hatta ütopik bir süreç. Oldukça kıvrımlı, kesişimli ve konsollu büyük disklerden –çöl gülünün şekilleri gibi– oluşan bir yapı inşa etmek için oldukça zor teknik gereklilikleri sağlamak zorundaydık. Bu yapı, Katar’ın kendisi gibi en gelişmiş teknolojileri kullanıyor. Sonuç olarak müze bütün bir obje: içerisinde başka yerde bulunmayan mekanlarıyla tek seferde mimari, mekansal ve duyusal deneyim.” Jean Nouvel.

©Ateliers Jean Nouvel

2008 yılında Pritzker ödülüne layık görülmüş Fransız mimar Jean Nouvel, yakın zamanda Abu Dhabi’deki Louvre Abu Dhabi yapısını tasarlamıştı. Nouvel’in iki devasa müzesi, Arap Yarımadası’nın farklı uçlarından birbirinde apayrı özgün müze kurguları ortaya koyuyor. İki proje de Jean Nouvel’in uzun süredir beklenen tasarımları. Katar’daki müze doğadan aldığı formuyla ve karmaşık düzeninde çözdüğü galerileriyle bir söz ortaya koymaya çalışırken; Louvre ise oldukça teknolojik kubbesiyle dikkatleri üzerine çekmişti.

*İnceleme yazısına katkıları için Rümeysa Öğütcü’ye teşekkürler.