Firminy’deki Saint-Pierre Kilisesi dikkat çeken formu ve etkileyici iç mekan deneyimleri sağlayan kurgusuyla modern mimarinin kurucularından sayılabilecek olan Le Corbusier’in son tasarımı. Firminy’deki Kilise (Church at Firminy) olarak da anılan yapı, Corbusier’in uzun mimarlık kariyeri boyunca kurduğu, sürekli evrimleşen, farklı düşünce sistemlerinin bir evresi aslında. Son büyük projelerinden olan kilise, 1965’te Corbusier’in ölümüyle yarım kalıyor ve yapı bundan tam 41 yıl sonra tamamlanıyor.

©Richard Weil

Firminy eski bir maden ve endüstri kenti. Kilise de Corbusier’in bu kente kattığı bir grup insana hizmet edecek toplumsal yapı kurgularından bir tanesi. Bu yapıların arasında bir olimpik stadyum, bir gençlik merkez, bir kültür merkezi ve son olarak bir toplu konut projesi yer alıyor. Bu konut projesi mimarın en önemli yapılarından biri olan Unite-d’Habitation. Kilise de alt kısmında dini toplantıların düzenlenebileceği toplumsal bir yer ve üst kısımda ruhani karakteri sağlayacak aydınlanma kısmı olarak tasarlanmış Le Corbusier tarafından.

©Richard Weil

Corbusier’in Saint-Pierre Kilisesi’nde amacı şehirde bulunan küçük dinsel topluluğu da içine alarak şehrin önceki karakteriyle süregelen çelik işçileri ve madenci kitlesini kucaklayan bir tasarım oluşturmak. Corbusier bunu yapıda bu işçilerin ürettiği ürünlerden biri olan betonu kullanarak gerçekleştirmiş. Beton aynı zamanda mimara yarattığı hacim ve içinceki mekanlar üzerinde daha iyi bir kontrol sağlayabilme imkanı tanıyor. Corbusier beton kullanarak kilisenin mimarisine karakter kazandıran özgün aydınlanmayı da sağlamayı hedefliyor. Daha önceki tasarımlarında yarattığı prensipleri de kurguladığı bu aydınlanmayla birleştirerek dinden esinlenen bir mekan yaratıyor.

©Luca Onniboni

Kiliseye doğal ışık, ışık kutularından ve Corbusier’in kurguladığı bir dizi açıklıkla giriyor. Doğal ışık mekana, doğrudan olmasa da, cephedeki yarık benzeri boşluklardan alınmış. Küçük bir şapel, bir vaiz kürsüsü ve bir kilise mihrabından oluşan iç mekanın doğu kısmı ise ışık 3 düzine yumruk büyüklüğündeki açıklıkla içeriye doluyor. 22 cm kalınlığındaki beton duvarın açıklıları Corbusier tarafından Orion takımyıldızına direkt bir referans olarak kurgulanmış.

Kilisenin en ilgi çekici noktalarından biri ise en üt noktadan yine doğal ışığın içeriye süzülmesini sağlayan ‘ışık kutuları’. Bir silindir bir de kare açıklık olan bu kutular Kutsal Cuma (Good Friday – İsa’nın çarmıha gerildiği günü yıldönümü) ve Paskalya Pazarı gibi önemli dini günlerde ışığı kilise mihrabına düşürecek şekilde tasarlanmış.

©Richard Weil

İç mekanı oldukça dikkat çekici kılan bu özelliklerle Corbusier Saint-Pierre Kilisesi’nde geometrinin ruhsallığını bütüncül bir form yaratmak için kullandığını anlatıyor. Kare şeklindeki ayak izinin yukrıya çıkıldıkça bir daireye evrilmesi başkalaşımı ve fani dünyadan  ruhani aleme geçişi tasvir ediyormuş. Yapıyı kurgularken dayanılan kozmolojik temel de Corbusier’in takımyıldızını betimleyen pencere düzeninde ve güneşe doğru eğimlenen çatıda betimlenmiş. Saint-Pierre Kilisesi’yle Corbusier mütevazı bir ölçekte ruhsal zenginliği kuracak bütüncül bir düzen yaratmış. Mimarın kendi cümleleleyile Saint-Pierre Kilisesi “kalbin ferah hissedebilmesi için geniş, dua etmeye gelenlerin nefes alabilmesi için yüksek” bir yapı.

©Richard Weil

Corbusier’in ölümünden sonra (1965) yarım kalan yapının ilk taşı 1970 yılında konuluyor. Bundan sonra 1973’e kadar da inşası devam etmiş, fakat ep bir ilerleme sağlanamamış. Bunun üzerine kilise 1978’de tamamen terk edilmiş. Bu ana kadar yapının biten yerleri 1996 yılında kültürel miras listesine alınmış. Firminy için aslında bir hayli önemli olan Saint-Pierre Kilisesi’ni tamamlamak üzere alınan kararın tarihi de 2000 yılına dayanıyor. Bu zaman kadar bir hayli yıpranan yapının tamamlanması için tasarımda Corbusier ile beraber çalışan Jose Oubrerie yetkili olmuş. Corbuier’in tasarımı konusunda bir hayli titizlikle çalışan Oubrerie önderliğinde yapı ancak 2006 yılında tamamlanabilmiş -mimarın ölümünden tam 41 yıl sonra.

©Richard Weil

“Planları ve detayları Le Corbusier’in tasarımına olabildiğince yakın tuttuk” diyor Yvan Mettaud (bölgedeki anıt koruma işlerinden sorumlu yetkili). Kilisede yapılan değişiklikler yalnızca yeni yapı düzenlemeleriyle meydana gelen kısıtlamalar nedeniyle gerçekleşmiş. Bunlar acil çıkışlar, rampalar ve engelli erişimleri sağlanması gibi noktalar. “Saint-Pierre Kilisesi, Le Corbusier’in işlerini yansıtan bir çeşit külliyat.” Yvan Mettaud.